Begeleiden en evalueren

Begeleiden en evalueren van de jongere is een gedeelde verantwoordelijkheid van alle actoren. De school en de werkplek werken samen om de jongere op een transparante en oplossingsgerichte manier te begeleiden. De focus ligt op de sterktes en groeimogelijkheden van de jongere. In dit onderdeel gaan we dieper in op de begeleiding van de school. In het onderdeel begeleiding en evaluatie door de werkplek, wordt de begeleiding door de werkplek verder uitgediept.

De begeleiding en evaluatie besproken op deze website vertrekt vanuit een oplossings- en handelingsgericht denkkader. De leerling wordt gecoacht om zelf zijn doelen te omschrijven en zelf een analyse te maken van de problemen die hem in de weg staan om die te bereiken. Hij wordt uitgedaagd om zijn eigen competenties te zien en ze in te zetten om problemen op te lossen. Door te benoemen wat er wel al goed gaat, ontdekt de leerling zijn eigen kracht- en hulpbronnen. Daarnaast wordt er ook geoefend in het benoemen van ondersteuningsbehoeftes. Wat is er nodig om verder te kunnen? Op deze manier kan er doorheen de begeleiding van de leerling gefocust worden op wat goed gaat en op wat er nodig is om problemen te kunnen oplossen.

Een leerling begeleiden betekent samen op pad gaan, rekening houdend met groeimogelijkheden, maar ook rekening houdend met terugval. Leerlingen zijn nog geen volwaardige werknemers, maar jongeren volop in ontwikkeling.

Om het eigenaarschap van de leerling te stimuleren, is het belangrijk om de leerling actief te betrekken in de begeleiding en evaluatie.
In de ontwikkelingsschalen van de onderwijsinpectie 2021-2022 voor duale leertrajecten wordt de verwachting geschetst dat de leerling betrokken wordt bij het evaluatieproces:

Bij tools vind je een voorbeeld van een feedbackagenda waarbij de leerling een actieve rol krijgt in dit proces.
Zoals je hieronder kan zien, wordt de leerling hierbij bijvoorbeeld gestimuleerd om actief na te denken over het eigen leerproces over de verschillende competenties die dienen behaald te worden in de maand september:

Daarnaast word de leerling ook elke dag uitgenodigd om zichzelf kort te evalueren:

Bij de evaluatie is het belangrijk om verwachtingen bij te sturen, duidelijke afspraken te maken en hierbij steeds de groei van de leerling centraal te stellen. Deze evaluatie gebeurt door drie gelijkwaardige partijen: de mentor, de leerkracht en de leerling zelf.

Om goed te kunnen evalueren en begeleiden is het ook belangrijk om kennis te hebben van voldoende kwalitatieve instrumenten, oefeningen, activiteiten, vragen …  om in te kunnen spelen op de verschillen die er zijn in aanpak voor verschillende jongeren. Hierbij willen we graag ook meegeven dat een tool, oefening, vraag of instrument ook maar zo goed is als de manier waarop een persoon deze hanteert.

 

Rol en verantwoordelijkheid van de school

In het onderdeel matchen hebben we reeds stilgestaan bij de verschillende verantwoordelijkheden en rollen van de betrokkenen bij een duaal leertraject.

De praktijkleerkracht is de persoon vanuit de school die zowel technisch als pedagogisch-didactisch geschoold is. De leerkracht weet welke competenties op de werkplek en welke op school aangeleerd worden en kan hierin flexibel bijspringen. In de praktijkles biedt hij competenties aan die de leerling nodig heeft om te leren en te participeren op de werkplek. Zo komt hij tot een aanbod op maat van elke leerling. Op die manier kan hij de leerling optimaal voorbereiden om de overstap te maken naar de arbeidsmarkt.

Competentieprofiel van praktijkleerkracht

 

De trajectbegeleider is de persoon die verantwoordelijk is voor de begeleiding en opvolging van de persoonlijke ontwikkeling en vorming van de leerling. Hij heeft voldoende kennis over de competenties in het opleidingsplan en zorgt voor een vlotte communicatie tussen de verschillende partijen. Een belangrijk aandachtspunt voor de trajectbegeleider is dat hij steeds bereikbaar is en/of vaak langsgaat op de werkplek zodat er kort op de bal gespeeld wordt. Hij bewaakt de transparantie: is het voor iedereen duidelijk welke competenties waar worden aangeleerd en hoe? Kortom, hij is de bewaker van het leerproces en zorgt ervoor dat het leertraject zo volledig mogelijk wordt afgewerkt.

Opmerking: ideaal gezien is de trajectbegeleider ook de praktijkleerkracht. Als scholen ervoor kiezen om deze rollen op te splitsen, is het belangrijk dat de trajectbegeleider goed afstemt met de praktijkleerkracht.

	Competentieprofiel van een trajectbegeleider
	PPT trajectbegeleider

Het leerproces van de leerling is verspreid over de school en de werkplek. Het is dan ook belangrijk dat de trajectbegeleider en praktijkleerkracht vaak samen zitten om te bekijken hoe ver de leerling staat en het leerproces tijdig bij te sturen. Op basis van de input van de mentor op de werkplek, maar zeker ook de eigen inbreng van de leerling, krijgt de leerkracht een goed zicht op de mate waarin een leerling competenties aangeboden kreeg en in welke mate deze verworven zijn. Zo komen leerkracht/trajectbegeleider en mentor tot het professioneel begeleiden van en het samen evalueren mét de leerling.

In het afstemmingskader, een tool om de verschillende taken en verantwoordelijkheden in kaart te brengen, kunnen ook heel wat taken teruggevonden worden rond de thema's begeleiden evalueren. Deze tool kan gebruikt worden om in gesprek te gaan met alle actoren in het duale leertraject om voorafgaand in kaart te brengen wie welke taken op zich neemt.

Het belang en verwachtingen van een optimale afstemming wat betreft de concrete begeleiding en evalutie van de verschillende doelen binnen het duale leertraject is duidelijk terug te vinden in de ontwikkelingsschalen van de onderwijsinpectie 2021-2022 voor duale leertrajecten.

Evaluatie-instrumenten

Scholen hebben zelf de vrijheid om te kiezen hoe er concreet zal geëvalueerd worden. Vele scholen maken gebruik van reeds bestaande evaluatie-instrumenten om de voortgang van de competenties bij te houden. De meerwaarde hiervan is dat er kan gewerkt worden met kleuren, symbolen, een voortgangsbalk,… Bij het onderdeel tools, maken we een oplijsting van de verschillende instrumenten.

Heel vaak zijn hierin de technische competenties en de algemene beroepscompetenties opgelijst. Belangrijk hierbij is ook de generieke competenties (de zgn. soft skills) niet te vergeten. Deze nemen binnen duaal leren een centrale plaats in. Cruciaal bij het vinden/behouden van een werkplek zijn net deze softskills van de leerling.
Een screening en oriënteringsproces geeft de leerling informatie over een aantal startcompetenties op vlak van arbeidsrijpheid. Doorheen zijn duale traject is de feedback op deze arbeidsattitudes belangrijk om ook hierin een groeiproces door te kunnen maken.

Feedback

In de ontwikkelingsschalen van de onderwijsinpectie 2021-2022 voor duale leertrajecten zijn ook de verwachtingen rond effectieve feedback terug te vinden. De nadruk ligt hierbij op het feedback die zowel op het product als op het leerproces is gericht. 

Feedbackcyclus

We kunnen hiervoor verwijzen naar de feedbackcyclus van Hattie & Timperley (2007). Zij stellen dat effectieve feedback zich situeert binnen voortdurende cyclus tussen feed up, feedback en feed forward.

Bij feed up staan we stil naar het doel waar we samen met de leerling naartoe werken. Wat is de verwachte uitkomst waar we met de leerling naartoe gaan? De leerling weet wat er van hem verwacht wordt en wat de succescriteria zijn. Leerlingen kunnen doelen formuleren voor zichzelf. Bij feedback focussen we op de vooruitgang die de leerling tot dan toe heeft geleverd. Wat doet de leerling op dit moment goed en minder goed in relatie tot het te bereiken leerdoel?​ Dit doen we op basis van observaties en prestaties van de leerling. Bij feed forward staan we stil bij de toekomst, hoe gaan we onze doelen bereiken? Op welke manier gaan we dit concreet aanpakken? Waar dient de leerling op te letten? Welke stappen kan de leerlingen zetten? Op welke oefeningen, prioriteiten, acties kan de leerling zich focussen om het doel te gaan bereiken?

Als begeleider binnen een duaal leertraject dien je samen met de leerling deze feedbackcyclus te doorlopen. Zorg ervoor dat de leerling steeds weet aan welke doelen hij aan het werken is, hoe hij die doelen kan behalen en hoe zijn traject tot op heden wordt geëvalueerd.

 

Formatief en summatief evalueren

We kunnen het doorlopen van deze feedbackcyclus is kaderen binnen het formatief evalueren. Formatief evalueren is ook een continu proces van evalueren en bijsturen, leerlingen zijn hierbij eigenaar van hun leerproces en weten welke doelen ze dienen te behalen. Dit staat dus tegenover het summatief evalueren, waarbij het leerproces niet bijgestuurd wordt en het eindresultaat centraal staat.